İstikrarlı bir Çakal olmak için Mümtaz'er Türköne

Çakal, Kurt ile Tilki arası, köpekgillerden vahşi bir yaratık. O gruptaki hayvanlar arasında fırsatçılıklarıyla tanınırlar.
Kendilerinden güçlü hayvanların peşinden giderler ve onların artıklarıyla beslenirler. Gündüzleri saklanıp, iş başa düşünce geceleri avlanır ve organize biçimde küçük canlılara saldırırlar. Tilki kadar akıllı olmamasına karşılık, fırsatçılığı ile karanlık-organize işlerdeki başarısından dolayı beğenen ve takdir edenler bulunur. Hafif bir tebessüm eşliğinde kafayı kinayeli bir şekilde iki yana sallayıp karşınızdakine “çakal” dediğiniz zaman, ahlâka uygun olmayan araçlarla elde ettiği neticeyi takdir etmiş olursunuz.

Machiavelli, hayvanları örnek alan politikacılara Tilki ve Aslan'ı önerir. Aslan tuzaklara karşı, Tilki ise Kurtlara karşı kendini savunamaz. “Tuzakları tanımak için Tilki, Kurtları korkutmak için ise Aslan olmak gerekir.” Ülkenize saldıran Kurtlara karşı Tilki, halkınıza karşı Aslan olursanız iktidarınızı sürdüremezsiniz.

Machiavelli'nin yüzyıllar öncesinden gelen sesi, politikacıya rehberlik etmekten önce gerçekçi ve başarılı politikanın kurallarını yansıtmak amacı taşır. Sadece “başarı” veya “iktidarı ele geçirme ve elde tutma becerisi”dir söz konusu olan, insanî ve ahlakî değerler değil. “Başarılı hükümdarlar verdikleri sözleri fazla dikkate almamışlar, insanları ustalıkla aldatmışlardır. Sonunda doğrulukla hareket edenleri geçmişlerdir” der ve çok açık bir şekilde ekler: “Bilmek gerekir ki (politik) mücadelenin iki yolu vardır: Biri yasa yolu, diğeri kuvvet yoludur. Birincisi insanlara, ikincisi hayvanlara özgüdür. Fakat çoğu zaman birinci yol yeterli gelmediği zaman ikinci yola başvurmak gerekir. Bu nedenle hükümdar, insanca davranmayı da hayvanca davranmayı da bilmelidir.” Machiavelli lâfı dolandırmadan sorar: “Zalimlik ve merhamet mi, sevilmek mi yoksa korkulmak mı daha iyidir?” Cevabı da aynı kestirme yoldan verir: “Hem sevilen, hem de korkulan biri olmak gerekir, derim. Fakat bu iki özelliği bir arada bulundurmak güç olduğundan birisinden vazgeçmek gerekirse korkulan (zalim) biri olmak daha iyidir, derim.” Machiavelli bize aslında olması gerekeni değil olanı anlatmakta, politikanın acımasız gerçekliğine karşı bizleri olanca yalınlığı ile uyarmaktadır: “Yaşananla yaşanması gereken arasında o kadar fark vardır ki, yapmakta olduğunu yapması gereken uğruna bir kenara bırakan kişi, varlığını korumaktan çok, yok olmayı öğrenmiş demektir.”

Dönüp dolaşıp Tilki ile Aslan'ın politikacıdaki uygun bileşimine geliyoruz. Uygunluk ortadan kalktıktan sonra artık her şey mümkün. Sadece tilki gibi kurnaz bir politikacının dalavereleri, veya önüne gelene yaşama hakkı tanımayan bir Aslanın kendine ayırdığı pay. Meşhur hikâyedir. Aslan, Kurt ve Tilki bir mandayı birlikte avlıyorlar. Aslan avı üç eşit parçaya bölüyor ve sonra diyor ki: “Birinci parça, hepimiz eşit olduğumuza göre benim payım, ikincisi ise en güçlü olduğum için bana ait, üçüncüsüne göz koyanı ise parçalarım.”

Çakal benzetmesi bana ait. Tilki gibi zeka ve akıl kokmayan plan-projeleri, Aslan gibi hiç meşruiyet taşımayan sadece kaba güce dayanan zulümleri ancak bir Çakal'ın fırsatçılığı ile açıklayabilirsiniz. Peki “Çakal'a karşı ne tedbir alınır?” diye soracaksınız. Karanlıkta avlandıklarına, fırsat kolladıklarına ve güçlü yaratıkların artıklarıyla beslendiklerine göre; her yeri aydınlatacak ve fırsat vermeyeceksiniz.

Bugün seçim var. Seçim günü partiler ve parti politikalarından bahsetmek yerine, politikacının ve politikanın tabiatına dair, Machiavelli gibi büyük bir dehanın keskin gözlemlerini hatırlatmak günün anlam ve önemine daha uygun düşüyor. Kendi hakkımız ve hukukumuz için çıkartabileceğimiz tek sonuç var: Politikacıyı, onu sınırlayan şartları belirleyerek sürekli denetim altında tutmak; Fırsatçı Çakallara, Kurnaz Tilkilere ve Vahşi Aslanlara meydanı boş bırakmamak.

Siyaset meydanına dönelim. Bu meydanda “yüz aydına karşı beş yüz aydın çıkar mı?” Çıkmaz. Özgür düşünceyi ve eleştiriyi sayılarla bastırmaya kalktığınız zaman cepheye sürdüğünüz 500 kişi kuru kalabalıktan ibaret kalır ve içinde bir tane bile “aydın”a rastlanmaz ve o karşılaşmadan da memleket adına “istikrar” çıkmaz. m.turkone@zaman.com.tr